اثر بخشی رفتاردرمانی شناختی - رفتاری و هیپنوتراپی شناختی بر اضطراب و افسردگی زنان با سندرم پیش از قاعدگی

چکیده مقدمه: سندرم پیش از قاعدگی به مجموعه­ای از علائم جسمی و روانی اطلاق می­گردد که در فاز لوتئال سیکل قاعدگی روی می­دهد و با شروع قاعدگی یا چند روز اول بهبود می­یابد، از میان این شکایات افسردگی و اضطراب شایعتر و آزاردهنده­تر می­باشند. هدف: مطالعه حاضر به منظور مقایسه اثربخشی درمان گروهی شناختی رفتاری با هیپنوتیزم شناختی گروهی بر افسردگی و اضطراب زنان مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی انجام شده است. روش­کار: این پژوهش به صورت نیمه تجربی روی 300 نفر از زنان مراجعه­کننده به پایگاه بهداشتی وابسته به یکی از مراکز بهداشتی درمانی شهر رشت در نیمه دوم سال 1392، به عنوان جامعه آماری انجام شد. بر اساس جدول مورگان (پس از انجام تست shpigel جهت برآورد امکان هیپنوتیزم شدن و پر کردن پرسشنامه سندرم پیش از قاعدگی طی دو سیکل متوالی)، 30 نفر با بیشترین نمره اضطراب و افسردگی، با نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند.  تعداد نمونه با توجه به آن که درمان­های گروهی روانشناسی در گروه­های 8 تا 12 نفره قابل اجرا است.، تعیین گردید پس از تکمیل رضایت­نامه شرکت آگاهانه در پژوهش، افراد نمونه به طور تصادفی و با قرعه­کشی به سه گروه شامل دو گروه آزمایشی و یک گروه کنترل تقسیم شدند. سپس برای گروه اول آزمایشی هشت جلسه درمان گروهی شناختی رفتاری با هدف کاهش افسردگی و اضطراب طی دوره ماهیانه انجام شد. گروه دوم نیز هشت جلسه درمان گروهی هیپنوتیزم شناختی گروهی در جهت کاهش اضطراب و افسردگی دوره ماهیانه دریافت نمودند. گروه سوم بعنوان گروه کنترل در نظر گرفته شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل سن باروری، تحصیلات بالای سیکل و عدم وجود بیماریهای روانی و معیار خروج تست shpigel مثبت (عدم امکان بالابردن مردمک چشم) برای انجام هیپنوتیزم بود. تست shpigel از آزمون­های رایج در برآورد امکان هیپنوتیزم شدن افراد است. در این آزمون که سه درجه دارد از بالا رفتن مردمک چشم جهت تخمین استفاده می­شود. افرادی که امکان بالا بردن مردمک چشمشان ضعیف است از امکان کمی برای هیپنوتیزم برخوردارند و برعکس در درجه­ی سوم فرد قابلیت بالا بردن مردمک چشم را تا حدی دارد که فقط صلبیه نمایان باشد. برای اندازه­گیری و سنجش متغیرهای مورد مطالعه از آزمون­ها و ابزارهای زیر استفاده شد: 1- پرسشنامه سنجش پیش از قاعدگی: این پرسشنامه که شدت علایم مربوط به سندروم پیش از قاعدگی را مورد بررسی قرار می دهد طی دو سیکل متوالی توسط مراجعین به مرکز بهداشت تکمیل شد. حداقل نمره این ابزار صفر و حداکثر آن 66 طراحی شده بود. 2- پرسشنامه (beck depression inventory (bdi: پرسشنامه نشانگان افسردگی beck. 3- پرسشنامه (beck anxiety inventory (bai که یک پرسشنامه ی خودگزارشی است که برای اندازه­گیری شدت نشانگان اضطراب تهیه شده است. حداقل و حداکثر نمره ابزارهای اضطراب و افسردگی صفر تا 63 بوده است. میانگین هر 3 ابزار فوق جهت قضاوت، مورد استفاده قرار گرفته است. پس از نمره­گذاری پرسشنامه­ها توسط سه گروه آزمودنی در مراحل پیش آزمون و پس آزمون، در نهایت نتایج با استفاده از شاخص­های آمار توصیفی و آزمون­های آمار استنباطی شامل آزمون تی و تحلیل واریانس و آزمون تعقیبی توکی مورد تحلیل قرار گرفت نتایج: در داده­های بدست آمده از پرسشنامه جمعیت شناختی اکثریت آزمودنی­ها دارای سن بالای 20 سال، متأهل و تحصیلات دیپلم بودند. نتایج نشان داد هر دو روش درمان شناختی رفتاری و هیپنوتیزم بر کاهش نشانگان اضطراب و افسردگی در سندروم پیش از قاعدگی مؤثر است( p). همچنین نتایج نشانگر آن بود که تفاوت معناداری بین دو درمان شناختی رفتاری و هیپنوتیزم در کاهش افسردگی و اضطراب وجود ندارد. مقایسه میانگین ها نشان داد روش درمان شناختی رفتاری با گروه کنترل در کاهش نشانگان افسردگی تفاوت معنادار داشت(005/0p=). همچنین پس از درمان در میزان اضطراب گروه با درمان شناختی رفتاری و گروه کنترل با توجه به مقدار 001/0p= تفاوت معناداری وجود داشت. در مقایسه گروه هیپنوتیزم با گروه کنترل تفاوت معنی­دار هم در نشانگان افسردگی (018/0p=) و هم در اضطراب (005/0p=) دیده شد. بطور کل نتایج بیانگر آن است که درمان­های شناختی رفتاری و هیپنوتیزم شناختی هر دو به طور معناداری افسردگی و اضطراب را در گروه­های مداخله کاهش داده­اند. اما تفاوتی معنادار بین این دو درمان در کاهش افسردگی و اضطراب وجود نداشت. به عبارتی دیگر هر دو درمان شناختی رفتاری و هیپنوتیزم شناختی به یک میزان در کاهش افسردگی و اضطراب مؤثر بودند. نتیجه­گیری: نتایج پژوهش بیانگر مؤثر بودن درمان­های روانشناختی در درمان سندرم پیش از قاعدگی بوده و با توجه به عوارض کمتر این درمان ها، توصیه به استفاده بیشتراز این نوع درمان­ها در مقایسه با درمانهای دارویی می­گردد و با توجه به اثربخشی یکسان درمان شناختی رفتاری و هیپنوتیزم شناختی بکارگیری بیشتر درمان هیپنوتیزم به ویژه در بیماری­های زنان توصیه می­گردد.